زعفران در ادبیات کهن
زعفران معروف به طلای سرخ، از دیرباز نماد شادی و برکت در ایران بوده است. حتی در ادبیات کهن فارسی نیز زعفران همراه با سرور ، شادی و عطر خوش آورده شده است. چند نمونه از این ابیات و اشعار در زیر ذکر شده است.
صائب تبریزی در غزلیات زیر در باب شادی آور بودن زعفران و تاثیر آن ابیات زیر را سروده است :
صائب تبریزی غزل ۶۳۱۱ :
برون میار ز دل زینهار ریشه غم / که خنده هاست درین شاخ زعفران پنهان
صائب تبریزی غزل ۵۶۳۷ :
زعفران زار شود ریشه غم در جگرم / اگر از شادی غمهای تو غافل باشم.
صائب تبریزی : ۳۶۷۱
ز شوره زار تمنای زعفران دارد / ز من کسی که دل شادمانه می طلبد
و یا مولا در دیوان شمس در باب عطر و شادی افزایی زعفران میفرماید :
هان ای پسر هان ای پسر خود را ببین در من نگر / زیرا ز بوی زعفران گویند خندان می‌رسد
در باب رنگ زعفران سعدی در غزلیات خود میفرماید :
وین عشق تو در من آفریدستند / هرگز نرود ز زعفران زردی
حکیم بزرگ عطار نیشابوری در باب قدرت رفع افسردگی زعفران میفرماید :
در روی من شکسته دل خند / گر موجب خنده زعفران است
همچنین امیر معزی میفرماید :
گر همی از زعفران شادی فزاید طبع را / بوستان و باغ چون غمگین شوند از زعفران
فردوسی حماسه سرای و پارسی دان می فرماید :
به روز خجسته سر مهر ماه
به سر برنهاد آن کیانی کلاه
زمانه بی اندوه گشت از بدی
گرفتند هر کس ره بخردی
دل از داوری‌ها بپرداختند
به آیین، یکی جشن نو ساختند
نشستند فرزانگان، شادکام
گرفتند هر یک ز یاقوت، جام
می‌روشن و چهرهٔ شاه نو
جهان نو ز داد از سرِ ماه نو
بفرمود تا آتش افروختند
همه عنبر و زعفران سوختند
پرستیدن مهرگان دین اوست
تن‌آسانی و خوردن آیین اوست
اگر یادگارست از او ماه مهر
بکوش و به رنج ایج منمای چهر
مطالعه تاریخچه زعفران نشان می دهد ادیبان و حکیمان قدیم ایران در باب خاصیت شادی آور بودن زعفران اشعار زیادی سروده اند که صد البته این خواص فقط در یک زعفران اصل وجود دارد . پیشنهاد می کنیم راه های شناخت زعفران اصل را مطالعه نماید.
تاریخچه زعفران در خاور میانه و ایران
امروز رنگ‌دانه‌های زعفرانی در نقاشی‌های پیشاتاریخی یافت می‌شود که ۵۰ هزار سال قبل در غارهای عراق کنونی، و شمال غرب امپراطوری ایران ایجاد شده‌اند و جانوران را به تصویر می‌کشند. سومریان در داروها و معجون جادویی از زعفران به عنوان ماده اصلی استفاده می‌کردند. سومریان زعفران را کشت نمی‌کردند. آن‌ها زعفران را از میان گل‌های وحشی جمع‌آوری می‌نمودند و معتقد بودند که نیروی الهی به تنهایی قادر به تأمین ویژگی دارویی زعفران می‌باشد. چنین شواهدی نشان می‌دهند که تا قبل از کشت زعفران در کاخ مینوآن کرت، که در هزاره دوم قبل از میلاد به اوج رسید، تجارت راه دور زعفران رواج داشت. ۳۰۰۰ سال قبل، در تنخ عبری، زعفران به عنوان ادویه خوش‌بو مورد تمجید قرار گرفته‌است.
« لب‌های تو مانند کندوی عسل، سرشار از قطره‌های شیرینی است. ای عروس من! شیره و شربت در زیر زبان تو اند، و لباس تو بوی لبنان را می‌دهد. گونه تو مانند باغ انار، و یک باغ پر از میوه‌های نادر مانند سنبل هندی و زعفران، نیشکر و دارچین است.
تاریخچه زعفران در مینوسی‌ها و یونانی-رومیان
زعفران نقشی مهم در دوران یونانی-رومی بر عهده داشت که مربوط به فاصله بین قرن ۸ام قبل از میلاد و قرن ۳ام بعد از میلاد می‌شد. اولین تصویر زعفران در فرهنگ پیش-یونانی خیلی قدیمی‌تر است و به عصر برنز بازمی‌گردد. در نقاشی‌های دیواری کاخ کنوسوس در کرت مینوسی‌ها، کشت زعفران دیده می‌شود، که در این تصویر گل‌های زعفران به دست دختران جوان و میمونها چیده می‌شوند.
یکی از این نقاشی‌ها در ساختمان “اکسسته ۳” در اکروتیری، واقع در جزیره دریای اژه از سانتورینی قرار دارد-یونانیان باستان آن را با نام «ترا» می‌شناختند. قدمت این نقاشی‌ها به ۱۶۰۰ تا ۱۵۰۰ قبل از میلاد باز می‌گردد، اما تاریخ‌های متنوعی تاکنون بیان شده‌اند: ۳۰۰۰ تا ۱۱۰۰ قبل از میلادیا قرن ۱۷ام قبل از میلاد. آن‌ها یک الهه مینوسی را نشان می‌دهند که به چیدن گلها و جدا نمودن کلاله‌ها برای کاربردهای درمانی نظارت دارد. در یکی از تصویر، زنی با استفاده از زعفران تلاش می‌کند تا پای مجروحش را درمان کند. نقاشی‌های «ترایی» اولین تصویر دقیق استفاده از زعفران به عنوان گیاه دارویی را نشان می‌دهند. این منطقه پرورش زعفران، نهایتاً بین سال‌های ۱۶۴۵ و ۱۵۰۰ قبل از میلاد، در یک زلزله شدید و فوران آتشفشان نابود شد. خاکستر آتشفشان این خرابه‌ها را پوشاند و به حفظ نقاشی گیاهان کمک نمود.